O Nas

O nas

Muzeum Przyrody i Techniki zostało powołane do życia 1 stycznia 2001 roku decyzją Rady Powiatu Starachowickiego. Jest zatem pierwszym muzeum powstałym w XXI wieku w Polsce. Placówka obejmuje obszar 8 hektarów, na którym zlokalizowane są obiekty dwóch chronologicznie następujących po sobie zakładów wielkopiecowych.

Starszy „puszczony w ruch” w 1841 roku oraz jego następca zbudowany kilkaset metrów dalej w 1899 roku. Stanowią one doskonałą ilustrację technologicznego rozwoju dziewiętnastowiecznego hutnictwa, jako że zachowały w całości swój tarasowy układ oraz ciąg technologiczny. Poczynając od estakady kolejowej, którą dostarczano na teren zakładu materiały wsadowe przez boksy magazynowe, wieżę ciśnień aż do Wielkiego Pieca na paliwo koksowe, który jest najcenniejszym obiektem w Muzeum. Nie mniej cenna a nader intrygująca jest jedna z największych na świecie maszyna parowa.

Wśród atrakcji znajdujących się na terenie naszego Muzeum znaleźć można samochody produkowane przez byłą Fabrykę Samochodów Ciężarowych. Są wśród nich: pierwszy z całej rodziny STAR 20 oraz terenowy STAR 266R uczestnik X Rajdu Paryż – Dakar z 1988 roku. W 2006 roku Muzeum zakupiło zachowane pozostałości oryginalnego papamobile wyprodukowanego na podwoziu STARA 660M2 na potrzeby Pierwszej Pielgrzymki Jana Pawła II do Ojczyzny w roku 1979. W czerwcu 2008 roku miała miejsce uroczysta prezentacja odtworzonego papamobile połączona z poświęceniem pojazdu przez biskupa radomskiego. Samochód jest unikatowym eksponatem w muzealnej kolekcji. Za sprawą Pana Antoniego Chmielnickiego – głównego konstruktora FSC od 5 października 2012 r. nasza muzealna kolekcja wzbogaciła się o STAR-a 200 .

Przyroda w naszym Muzeum sąsiaduje z techniką nie tylko w nazwie. W zabytkowym „Kinie Kotłownia” prezentowana jest wystawa paleontologiczna, której najważniejszym elementem jest zbiór skamieniałości – tropów zwierząt żyjących w rejonie Gór Świętokrzyskich przed 200 milionami lat. W ramach realizowanego w latach 2008-2010 projektu „Regio Ferrea” została stworzona nowoczesna wystawa paleontologiczna. Na podstawie pozostawionych tropów naukowcy dokonali rekonstrukcji zwierząt, które żyły w regionie Gór Świetokrzyskich w okresach permu, triasu i jury. Naturalnej wielkości modele płazów i gadów zostały wykonane przez znaną artystkę Martę Szubert. Miary realizmu dopełniają foto-panoramy z wyobrażeniem środowiska naturalnego dla prezentowanych okazów oraz ścieżki dźwiękowe, pozwalające przenieść się odbiorcy o miliony lat w przeszłość.

Teren dawnych składnic rudy żelaza porasta dzisiaj roślinność. Tak oto przyroda odbiera sobie to co przed laty człowiek wydarł jej na potrzeby przemysłu. Jako ciekawostkę warto przytoczyć fakt, że wraz z importowaną przed laty rudą zupełnie „przypadkowo” sprowadzono do Polski nieznane u nas gatunki ślimaków. Stworzenia te nie tylko nie wyginęły w zdegradowanym krajobrazie huty ale świetnie się w nim zaklimatyzowały stanowiąc dzisiaj jeszcze jedną ciekawostkę dla zwiedzających a wyzwanie dla naukowców – badaczy malakofauny.

Zamysłem patrona Muzeum prof. Jana Pazdura była prezentacja dwóch tysięcy lat dziejów produkcji żelaza – od dymarki do Wielkiego Pieca. Realizując tą ideę na wydzielonym terenie porośniętym roślinnością zrekonstruowaliśmy osadę dymarską z początku naszej ery (Archeopark), w której organizujemy cykliczne pokazy wytopu żelaza w piecach typu kotlinkowego. Ich uczestnicy mogą nie tylko zapoznać się z charakterem pracy starożytnych kuźników lecz także elementami kultury materialnej i duchowej ówcześnie żyjących ludzi. Archeopark to pierwszy etap ścieżki dydaktycznej obrazującej historię świętokrzyskiej metalurgii. Kolejnym jej elementem będzie średniowieczna kuźnica (Minera Starzechowska) jaką wkrótce zrekonstruujemy. Wycieczkę kończyć będzie wspomniany Zakład Wielkopiecowy jako obraz hutnictwa przełomu XIX i XX wieku.

Ekomuzeum to „muzeum bez murów” – pamiętając o tym niezmiennie staramy się włączyć naszych gości w aktywną formę zwiedzania. To oni współtworzą naszą placówkę bawiąc się i ucząc jednocześnie przyjemnie spędzają swój wolny czas. Służą temu między innymi organizowane corocznie imprezy takie jak: popularno – naukowe „Żelazne Korzenie” czy organizowany od 2008 roku Festyn Historyczny „Od Prasłowian do Polaków”. Warto o tym pamiętać rozmyślając nad edukacyjnymi aspektami hutniczego dziedzictwa kulturalnego w dolinie rzeki Kamiennej.

Muzeum Przyrody i Techniki poprzez swój zasób eksponatów jak też charakter ich prezentacji wpisuje się w dyskusję nad modelem ponowoczesnego muzeum. Znalezienie odpowiedniej ścieżki pomiędzy „siedzibą muz” a komercyjnym straganem jest ciągłym wyzwaniem dla licznych placówek kultury.

tekst: Paweł Kołodziejski

O Patronie

Patron Muzeum Profesor Jan Pazdura

„Urodził się 27 grudnia 1909 roku w Kasinie Wielkiej na Podhalu. (…) atmosfera domu rodzinnego, a także poczucie więzi z regionem wywarły zdecydowany wpływ na ukształtowanie jego charakteru i zainteresowań. Wszyscy jego najbliżsi do ostatnich dni mogli podziwiać jego góralski upór i zdecydowane dążenie do realizacji wytyczonych sobie celów, niezależnie od napotykanych przeszkód i konsekwencji. (…) Niewątpliwie, też w dzieciństwie, zainspirowany obserwacją przejeżdżających pociągów, do czego, jako syn dróżnika kolejowego miał okazję, rozbudził w sobie zainteresowania techniką. Musiało to wywrzeć na nim duży wpływ, gdyż w pamiętnikach umieścił wiele szczegółów techniki kolejnictwa zapamiętanych z tamtych lat.

Po ukończeniu studiów na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1932 roku podjął pracę jako nauczyciel historii w gimnazjum Św. Stanisława Kostki w Kielcach. Z tego okresu pozostało mu umiłowanie ziemi kieleckiej, której poświecił wiele serca i pracy. Prawie cały okres okupacji hitlerowskiej przebył w więzieniu, najpierw w Kielcach, a następnie w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen. W tych najcięższych warunkach służąc pomocą innym angażował się w działalność konspiracyjną. Po wyzwoleniu, uważając to za swój obowiązek podjął prace nad założeniem polskiego gimnazjum w Lubece.

Po powrocie do kraju kierował pracami Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Kielcach. Niewątpliwie związało to Profesora z historią techniki, a pośrednio wpłynęło na zaangażowanie w organizacje Instytutu Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk, w którym pracował aż do emerytury, pełniąc funkcje wicedyrektora i kierownika zakładu oraz będąc członkiem Rady Naukowej. W tym okresie miał niebagatelny wpływ na jego naukowe, nowoczesne ukształtowanie. (…)

Fot. 1. Zdjęcie prof. Jana Pazdura, reprodukcja – Wojciech Siudowski; ze zbiorów woj. oddziału Służby Ochrony Zabytków w Kielcach.

Niewątpliwie pracą o największym znaczeniu dla kultury polskiej było wydanie do roku 1979 sześciotomowej Historii Kultury Materialnej Polski w zarysie. Profesor Jan Pazdur był jej inicjatorem, współredaktorem i autorem części. (…)

Od lat siedemdziesiątych związał się z ruchem międzynarodowym organizacji zajmujących się zachowaniem zabytków przemysłowych, której efektem finalnym jest założenie Międzynarodowego Komitetu Zachowania Dziedzictwa Przemysłowego TICCIH (który przyjął nazwę od Third International Conference on Conservation of Industrial Heritage). Był założycielem jej Polskiego Narodowego Komitetu oraz wieloletnim Przewodniczącym. Z jego inspiracji, w ramach tego Komitetu zrealizowano szereg inicjatyw, zarówno w działaniach międzynarodowych, jak i w kraju, zorganizowano wiele konferencji oraz przeprowadzono szereg interwencji w trosce o zachowanie zabytków przemysłowych w Polsce. Jest to do dzisiaj forum dzielenia się doświadczeniami jak i prezentowania dorobku i problemów Polski.

Był jednym z członków założycieli Polskiego Towarzystwa Historii Techniki, powołanego w 1983 r. (…)

Profesor Jan Pazdur był osobowością. która nie zamykała się w swojej specjalności, jaką była historia kultury materialnej, ale wszystkie swoje prace łączył z przyszłością, bo jak uważał udokumentowanie rozwoju cywilizacji technicznej powinno służyć zwiększeniu świadomości o osiągnięciach i dorobku a tym samym również zrozumieniu, że nawet najprostsza praca jest uczestnictwem w procesie rozwoju cywilizacji (…) Praktyczna realizacja tej idei związana była z zafascynowaniem Profesora działalnością Stanisława Staszica na ziemi kieleckiej i stworzeniem pierwszego przedsiębiorstwa państwowego wzdłuż rzeki Kamiennej. (…)

Jedną z ostatnich inicjatyw profesora Jana Pazdura było podjęcie prac nad atlasem historii kultury materialnej Polski. Atlas ten w formie cyfrowej miał nie tylko być udokumentowaniem dorobku, ale dzięki możliwościom przetwarzania danych, stać się nowoczesnym narzędziem dla wszystkich zajmujących się dziedzictwem przemysłowym w Polsce. (…)” (1)

„Był autorem idei powołania Ekomuzeum w Dolinie Rzeki Kamiennej z siedzibą na terenie Wielkiego Pieca w Starachowicach. Znacząca był idea Profesora w sformułowaniu wniosku powołania takowego muzeum w wyniku konferencji w 1983 r., organizowanej w Kielcach i Starachowicach, której tematem były związki między kulturą, techniką a środowiskiem naturalnym. Jako cel organizacji Ekomuzeum widział profesor prezentację procesów technologicznych urządzeń hydrotechnicznych XIX i XX w., zakładów przemysłowych oraz osiedli mieszkaniowych związanych z zakładami – w ich naturalnym środowisku krajobrazowym.

Centrum Ekomuzeum miały stanowić Starachowice z Zakładem Wielkopiecowym. Profesor popierał ideę wpisania zabytkowego Zakładu Wielkiego Pieca w Starachowicach na listę światowego dziedzictwa przemysłowego TICCIH. (…)” (2)

Profesor Jan Pazdur zmarł 18 grudnia 2001 r. w Warszawie.

Bibliografia:

(1) Jacek Jaśkiewicz, Polskie Towarzystwo Historii Techniki, Muzeum Techniki, Rocznik IV, 2002-2004, Retro-Art, Warszawa 2005

(2) Anna Piasecka „Profesor Jan Pazdur – badacz i wybitny znawca staropolskiego przemysłu oraz regionu”, Materiały seminarium „Starachowicki Zakład Wielkopiecowy z programu inwestycyjnego Banku Polskiego 1841-1901-2001”, Starachowice 8 czerwca 2002 r.